ATTA-Atelier Tsuyoshi Tane Architects heeft een rietgedekt gebouw met een voetafdruk van 15 vierkante meter voltooid voor de Vitra campus in Weil am Rhein, Duitsland. Het project is het resultaat van een intensieve studie naar traditionele architectuur en een voorstel voor de toekomst van duurzaam ontwerpen.
Tsuyoshi Tane, oprichter van ATTA, bezocht vorige week de Vitra campus in Weil am Rhein, Duitsland. Hij was daar voor de opening van de tentoonstelling 'Tsuyoshi Tane: The Garden House' in de Vitra Design Museum Gallery, die gewijd is aan het onlangs gebouwde Tane Garden House, een met riet bedekt gebouw dat een uitkijkplatform op het dak voor bezoekers van de campus combineert met een ontmoetingsruimte voor de tuinmannen die het terrein onderhouden. Het huis staat ten dienste van een tuin die in 2020 werd voltooid door de Nederlandse landschapsarchitect Piet Oudolf en is een uitstekende aanvulling op de toch al verbazingwekkende verzameling architectonische juwelen op de campus, ontworpen door titanen uit de industrie, waaronder Frank Gehry, Tadao Ando en Zaha Hadid.
Het tuinhuis ligt in het hart van de Vitra-campus en is een van de kleinere interventies van Vitra. "Het project was heel bijzonder, zowel voor mij persoonlijk als voor het atelier," zegt Tane, wiens Parijse studio is gevestigd op het dak van een voormalige parkeergarage in het 12e arrondissement van de stad. "Ik heb de Vitra campus bezocht toen ik nog studeerde en ik was erg onder de indruk. Het was dus een eer voor me om hier te zijn en tegelijkertijd heel stressvol om deel uit te maken van iets met deze meesterarchitecten."
Rolf Fehlbaum, Chairman Emeritus van Vitra, nodigde Tane in 2020 uit in Weil am Rhein en vroeg hem of hij aan een nieuw soort project voor de campus wilde werken. "Vitra maakte zich zorgen over de klimaatverandering en vond dat de architectuur en het design op de een of andere manier rekening moesten houden met de campus", zegt Tane. "Rolf wilde een tuinhuis dat het idee van duurzaamheid kon symboliseren. Het is een groot onderwerp voor zo'n klein project om over te praten."
Drie jaar lang hebben Tane en Fehlbaum over dit idee nagedacht. Tane's project, dat in de lente van 2023 werd voltooid, heeft een uitmuntende aandacht voor detail en is erop gericht de manier waarop architectuur kan worden beoefend te herschrijven om duurzaamheid te belichamen. Het is een subtiele constructie die ook grondig is onderzocht. En voor een locatie en opdrachtgever met zo'n wereldwijd bereik, heeft het Tuinhuis een manier gevonden om verrassend 'lokaal' te zijn in zijn doelstellingen.
Archeologie van de toekomst
Het atelier van Tane herbergt honderden, zo niet duizenden kleine modellen die studies zijn in ruw materiaal en vorm. Dit soort modellen begeleidt alle projecten van de studio, waaronder momenteel het masterplan voor een drie kilometer lang openbaar park en een aanstaand gebouw voor het Imperial Tokyo Hotel. "We gebruiken onze handen en werken met fysieke modellen. Het is belangrijk om alles een menselijke schaal te geven," zegt hij. Modelleren is tegelijkertijd creatief en wetenschappelijk. En het is net zo goed een maak- als een extractieproces: door herhaling en testen kunnen kernconcepten worden ontdekt, gedistilleerd en verfijnd.
Veel van de manier waarop Tane architectuur beschrijft is wetenschappelijk en methodisch. Hij gebruikt de term 'Archeologie van de toekomst' als samenvatting voor zijn benadering. "Ik ben gefascineerd door het werk van archeologen. Ze gaan naar een plek, vaak in the middle of nowhere, beginnen in de grond te graven en kunnen voorwerpen van een site van honderden of duizenden jaren geleden ontdekken, en soms kunnen dit soort ontdekkingen de geschiedenis veranderen," zegt hij. "Dat geeft me veel inspiratie." Elke projectlocatie kan zogezegd een kans zijn om iets uit de geschiedenis aan te bieden dat verloren is gegaan voor het heden.
"Modernisme was vroeger een sterke drijfveer om de toekomst te creëren en de wereld volledig te veranderen, maar in de 21e eeuw zien we al deze stadsontwikkelingen en nieuwe hoogbouw waar de wereldwijde bouwindustrie het culturele erfgoed overneemt. Op de een of andere manier wordt het ongemakkelijk. We zien overal dezelfde soort steden," zegt hij.
Volgens de theorie van Tane is het de taak van de architect om gebouwen te manifesteren die het geheugen van een locatie verbinden met de toekomst ervan. Op deze manier kan architectuur specificiteit vinden om het generieke te vermijden. Dit is de ideologie die hij heeft toegepast op veel van zijn projecten en een die zich ontwikkelde in zijn benadering van het tuinhuis toen hij een nieuw antwoord zocht op vragen over duurzaamheid in de context van het Duitse platteland.
Focus op de volkstaal
Het Tane Tuinhuis is compact en bedoeld voor maximaal acht personen. Het heeft een achthoekige plattegrond en een dak dat lichtjes gekanteld is. De kleine binnenruimte is uitgerust met een koffieruimte en een atelierruimte, en het gebouw wordt gebruikt om gereedschap op te slaan dat wordt gebruikt door de verzorgers van de tuin en de arbeiders die de bijen verzorgen. Het project heeft buiten zitplaatsen en een kleine fontein om water te geven of laarzen en gereedschap schoon te maken. Het wordt bekroond door een platform vanwaar bezoekers een 360-graden uitzicht hebben over de campus.
De vorm en het ontwerp van het huis zijn het resultaat van een lange reeks studies gebaseerd op behoeften en waarden in plaats van een reactie op een specifieke projectopdracht. "Toen we begonnen was er geen duidelijke tijdlijn," zegt Tane. "Er waren voortdurend discussies met Rolf, waarbij hij commentaar voorstelde, als pingpong over en weer."
"We zijn ons onderzoek op archeologische wijze begonnen," zegt Tane, door terug te gaan naar de menselijke oorsprong van de tuin. "De tuin symboliseert het begin van het vastleggen van de natuur om het lichaam te genezen, om voedsel en medicijnen te verbouwen. Op deze manier is de tuin niet zo natuurlijk, maar een door de mens gemaakte verzameling van soorten die we verzamelen en verzorgen." Het leven met tuinen dwong de mens ertoe om habitats te bouwen als antwoord op deze specifieke manier van leven. "Er is een volkstaal in het leven op deze manier. Huizen werden gebouwd in relatie tot hun natuurlijke omgeving," zegt Tane, verwijzend naar de verschillende typologieën die verschillen op basis van geografie, van de droge Afrikaanse woestijnen tot natte Aziatische klimaten. "Mensen werden wakker en haalden water, vonden hout, voerden dieren, kookten en wasten terwijl ze in de natuur leefden. Er was een proces en ik leerde dat de huizen zich aanpasten aan het proces."
Tane bestudeerde de bouwstijl van Zwitserse huizen in de Alpen vanaf ongeveer de 15e eeuw. Deze varieerden per dorp en locatie, evenals de kennis van de lokale mensen en de bouwmaterialen die ze tot hun beschikking hadden. "In de details zijn er veel prachtige technieken die generaties lang werden doorgegeven," zegt hij. "Dit zijn de huizen die van grootmoeder op kleinkind zijn doorgegeven, met aanpassingen die voortdurend zijn aangepast aan de mensen die erin woonden." Op uitnodiging van Fehlbaum bezocht Tane ook het beroemde Ballenberg Swiss Open-Air Museum, een locatie waar meer dan 100 traditionele gebouwen uit heel Zwitserland worden tentoongesteld, wat het ontwerpteam aanzette om de rol van het dorpsleven met betrekking tot duurzaamheid verder te ontdekken.
Een huis ontwerpen van riet en touw
Naarmate het project voor het tuinhuis vorderde, speelden er twee parallelle thema's: duurzaamheid en ambacht. Tane en Fehlbaum richtten zich op het creëren van een soort prototype met gebruik van natuurlijke materialen en, nog belangrijker, lokale bouwtechnieken. Het team zocht regionale ambachtslieden die aan boord zouden worden gehaald om het ontwerp te informeren op basis van individuele bouwmethoden, een uitdaging omdat de architect zou leren van bijvoorbeeld beschikbare steenhouwers en rovers, in plaats van ingehuurde adviseurs. Het project zou ook zonder hoofdaannemer worden gebouwd.
Het Zwarte Woud in het zuidwesten van Duitsland, in de buurt van de Vitra-campus, is dichtbegroeid. De huizen in de regio werden van oudsher beschermd met riet uit het bos. Tane deed onderzoek en ontdekte dat het beste regionale riet dat tegenwoordig wordt geproduceerd uit Oostenrijk komt, vanwaar het per trein en auto op de bouwplaats kon worden afgeleverd. Rietdekken is een techniek waarbij gedroogde plantenstengels in lagen op elkaar worden gelegd om een gebouw te isoleren en water van het dak af te voeren, en het tuinhuis is omhuld met riet dat is geïnstalleerd door jonge Oostenrijkers die het ambacht hebben geërfd.
Hetzelfde geldt voor de meeste materialen die voor het project zijn gekozen. "We zochten de dichtstbijzijnde ambachtslieden die we konden vinden," zegt Tane. De leuning die naar het dak leidt, werd bijvoorbeeld geïnstalleerd met touw in plaats van metaal. "We vonden een touwslager die in Bazel woont, een goochelaar uit een familie van vele generaties touwslagers." Acht touwen werden geknoopt op een manier die visueel eenvoudig maar technisch complex is, om een grote spanning te bereiken.
Een achthoekige vorm
Op een moment dat hij dacht dat Tane's team te formalistisch was in zijn algemene benadering van het tuinhuis, legde Fehlbaum aan Tane uit dat de industrieel ontwerper Charles Eames stoelen en poten ontwierp als individuele objecten voordat hij bevestigingen ontwierp, wat alleen gebeurde via een proces van vallen en opstaan. "Het was een strijd om een ontwerpproces te vinden zoals dat van Eames", zegt Tane.
Tane en zijn team ontleedden het project in de verschillende elementen - een fundering, een trap, een dak - voordat ze weer in elkaar werden gezet. "We begonnen met een eenvoudig vierkant plan en toen begonnen we hoeken af te hakken om de zon binnen te laten terwijl die 365 dagen lang rond de planeet draait," zegt hij. "We wilden de beweging van de zon vieren, evenals de mogelijkheid om elke dag in de verschillende seizoenen in de velden te kijken, zoals in traditionele huizen."
De afgeschuinde hoeken zorgen ook voor effectieve dwarsventilatie als de wind van richting verandert. "Het was een eenvoudig idee om de zon en de wind deel te laten uitmaken van het ontwerpproces, waarbij al deze kleine details de wind of de zon in verschillende seizoenen verwelkomen om te ventileren of te verlichten naargelang de verschillende oriëntaties."
In de doorsnede werd een uniek, gebogen randdetail ontwikkeld op het verbindingspunt tussen de achthoekige muren en het dak, die allemaal rieten oppervlakken zijn. Door de lichte kromming kan het water van het dak afglijden zonder langs de muren naar beneden te lopen.
Materiaalkeuze: 'bovengronds' blijven
Volgens Tane speelt de huidige architectuur een belangrijke rol in de klimaatverandering omdat ze afhankelijk is van de winning van ondergrondse grondstoffen. Om dit tegen te gaan volgde hij het concept van 'bovengronds' voor het tuinhuis, waarbij hij materialen als steen, hout, riet en touw gebruikte. Het graniet dat in het huis werd gebruikt, reisde zo'n 28 kilometer van de steengroeve naar de steenhouwer en uiteindelijk naar de locatie, terwijl het hout in totaal 50 kilometer aflegde van het Zwarte Woud naar de fabriek en vervolgens naar de campus.
Het idee om voorzichtig te werk te gaan en minder grondstoffen te gebruiken, werd ook toegepast op het bouwproces door lokale arbeiders in dienst te nemen. Op deze manier lokaal werken is volgens Tane belangrijk voor de langetermijnzorg van een project. "Moderne gebouwen zijn, als ze eenmaal af zijn, vaak moeilijk overeind te houden," zegt hij." We kunnen veel gebouwen die op een industriële manier zijn gebouwd niet in stand houden," zoals gebouwen die in Spanje zijn gebouwd met materialen die uit China zijn geïmporteerd. "We kunnen ze bouwen, maar we kunnen ze niet repareren of herstellen omdat je 50 jaar later niet precies hetzelfde materiaal kunt leveren. De machines veranderen en de levensduur van het materiaal is kort."
"Natuurlijk kunnen we niet concurreren met de stenen van kathedralen, maar hier bij Vitra zullen mensen om de tien of twintig jaar, wanneer het riet vervangen moet worden, daaraan meewerken", zegt Tane. Een dergelijke manier van bouwen en denken laat mensen de architectuur als onderdeel van de maatschappij vieren en helpt hen in te zien dat er een dialoog bestaat tussen de planeet en onze gebouwen.
Voor Tane is het duidelijk dat het rigoureuze ontwerpproces dat is uitgevoerd om het tuinhuis te realiseren, heeft bijgedragen aan het bereiken van de ambitie om zowel modern als volks te zijn. "Iemand vertelde me dat hij niet kan zeggen hoe oud het is," zegt Tane trots over het huis. "Het wordt verondersteld het nieuwste project op de campus te zijn, maar het ziet eruit alsof het er al heel lang staat."
