Geschiedenis
In de jaren 1970 is de Koninklijke Coöperatieve Cosun U.A. (Suikerunie) op zoek naar een nieuw hoofdkantoor in Breda. De locatie die ze uiteindelijk hebben verworven ligt aan de westelijke rand van Breda. De woonwijken in de directe omgeving waren er nog niet. De Suikerunie gaf Wim Quist de opdracht om een geschikt hoofdkantoor te ontwerpen, dat rond 1975 gereed was. In het oorspronkelijke ontwerp werd het Suikerunieterrein aan de westzijde ontsloten. De locatie, die een groene, parkachtige inrichting had, werd betreden via een toegangspoort met aan weerszijden een garage en poortgebouw. De medewerkers en bezoekers werden begeleid naar de ingang die zich in de uitsparing aan de zuidwestkant van het gebouw bevond. De diagonale positionering van het gebouw ten opzichte van het perceel is een gevolg van deze route. Het terrein, de beeldende kunst en de gebouwen vormden een zorgvuldig ontworpen ensemble.

De situatie is meer dan twintig jaar vrijwel onveranderd gebleven. Wel werden ten noorden en ten oosten van het plan respectievelijk een woonwijk en een politiebureau gebouwd. Rond de eeuwwisseling zijn plannen gemaakt voor vier extra kantoorgebouwen, waarvan er uiteindelijk twee zijn gebouwd. In 2011 verliet Cosun / Suikerunie het hoofdkantoor en sindsdien staat het gebouw leeg. De garage en conciërgewoning zijn gesloopt, de beeldende kunst is verdwenen, het maaiveld is grotendeels gebruikt voor laagwaardig parkeren en de Zuilenstraat die toegang gaf tot het park bestaat niet meer.

De Cosun site wordt de komende jaren nieuw leven ingeblazen en getransformeerd tot woongebied. Het parkeren wordt ondergronds opgelost en de woongebouwen komen weer in een park te staan. Cosun 1 / Suikerunie is de eerste stap in de transformatie.

Het gebouw
Naast een cultuurhistorische waardebepaling van het gebouw door de gemeente, hebben we documentatie verzameld uit diverse boeken, het tekeningenarchief van de gemeente Breda en zijn we een aantal keer bij de bekende architect Wim Quist (1930-2022) op bezoek geweest om het gebouw en onze plannen te bespreken. We hebben duidelijke uitgangspunten en aandachtspunten kunnen formuleren voor de transformatie.

 Het gebouw is in principe een heldere kubus die met een hoekverdraaiing in het park staat. De gevels zijn gemaakt van metselwerk met diepe uitsparingen en een uniforme vormgeving die het gebouw een ingetogen expressiviteit geven. De gevel in de snede heeft daarentegen een hightech uiterlijk in twee lagen: een volledig glazen gevel en beweegbare lamellen ervoor die dienen als zonwering. Het behoud van het markante, solitaire karakter en de expressieve gevels van het gebouw waren belangrijke uitgangspunten. Het rationele gevelbeeld dat tot in het kleinste detail zorgvuldig is uitgewerkt: ogenschijnlijke eenvoud maar zeer knap gemaakt. Het opvallende contrast in materiaal, kleur, vormgeving en uitstraling tussen de massieve bakstenen buitenschil enerzijds en de luchtige constructie van de 'voering' anderzijds: beide met een eigen patroon, gelaagdheid, dynamiek en expressie.

De structuur van de gevel, kernen en twee kolommen vormen de basis, de rest van de verdiepingen zijn vrij indeelbaar. De kantoorindeling met scheidingswanden en verlaagd plafond droeg weinig bij aan het karakter van het gebouw en kon worden verwijderd. Door de vorm die oorspronkelijk niet ontworpen was voor woningbouw en de hoogtes van de verdiepingen (bijna 4 meter), was het gebouw geschikt voor ruime, bijzondere appartementen. Een belangrijk punt is het oplossen van de buitenruimtes in het gebouw in de buurt van de gemetselde gevel, zodat de expressiviteit en het ritme niet worden verstoord.

Transformatie
We hebben een nieuwe indeling gemaakt die is gebaseerd op ondersteunende functies rond de kern en zoveel mogelijk woonruimtes aan de gevel. Hierdoor ontstaat een grote diversiteit aan appartementen, ook omdat we de kelder en het dak wilden activeren. We hebben 23 typen van de 39 appartementen variërend van 60-150 m2. De scherpe hoeken geven de mogelijkheid voor speciale typologieën en plattegronden. Op voorstel van Wim Quist hebben we buitenruimtes bij de gemetselde gevel voorgesteld als wintertuinen op de hoeken en op andere plekken waar ze nodig zijn. Voor de gevel in de knip willen we dat de buitenruimtes ook de zonwering worden die een integraal onderdeel van de nieuwe gevel wordt. We willen hier ook groen integreren.

 In het oorspronkelijke stedenbouwkundige plan was Cosun 1 / Suikerunie het einde van een route. De gevel in de knip was de plek waar het gebouw zich opende aan het einde van die route en waar mensen naar de ingang werden geleid. In de nieuwe situatie is het ontwerp van het park niet langer een route, maar onderdeel van een ensemble van gebouwen met meerdere richtingen en routes. De westgevel bleek daarom een betere en duidelijkere plek om het gebouw te betreden. In deze nieuwe situatie opent de gevel zich naar de stille knip zelf, maar de functionaliteit ligt meer in de privacy, het uitzicht op groen en de buitenruimte.

Het hele gebouw heeft een kelder. De kelder heeft deels een functionele bestemming gekregen met opslagruimtes en technische ruimtes, maar is ook groot genoeg om een deel van de woningen in op te nemen en zo dubbelhoge woningen met vides te creëren. Het dak is ook geactiveerd: je hebt hier een prachtig uitzicht dat niet werd gebruikt. We hebben de bestaande dakstructuren vervangen door één lager volume. Je kunt hier komen vanuit vijf woningen op de 4e verdieping, die hier een extra verdieping hebben plus een toegankelijke daktuin. De structuur is gemaakt van metaal met een lamellengevel. Deze is ondergeschikt aan het gebouw, maar verwijst er wel naar in kleur en ritme.

Gevels
Hoewel de gevels in de gemetselde gevel waren voorzien van driedubbel glas, wat ongebruikelijk was in de tijd dat het gebouw werd gebouwd, waren er geen ramen die open konden en ze waren zo ingebouwd dat aanpassing onmogelijk bleek. Deze gevels zijn vervangen door nieuwe, verdiepingshoge kozijnen in een vierdeling. We hebben drie soorten gevels in het plan: vast glas, gevels met opengaande delen en vouwgevels voor de wintertuinen. Het profiel en uiterlijk van de gevels is zodanig dat ze identiek lijken, ongeacht welk type het is. Zo krijgen we een gevelbeeld dat rustig en eenduidig blijft, net als in de bestaande situatie.

De gevel in de knip kenmerkte zich door zijn gelaagdheid, detaillering en de hightech uitstraling die contrasteerde met het traditionele metselwerk. Dat contrast wilden we behouden: er is een nieuwe open gevel ontworpen in hetzelfde ritme als de bestaande. We gebruikten de constructie die de bestaande lamellen ondersteunt om een tweede laag toe te voegen in de vorm van geperforeerde stalen schermen. De bewoners kunnen deze laten groeien, waardoor een aangename groene binnenwereld ontstaat die contrasteert met de zware gemetselde gevel.

Duurzaamheid
Aan transformatie worden lagere eisen gesteld op het gebied van energiebeheer dan aan nieuwbouw. Door extra isolatie, het gebruik van slimme installaties en warmte-koudeopslag in de bodem hebben we aan de nieuwbouweisen kunnen voldoen. Maar belangrijker nog: een gebouw zo lang mogelijk kunnen (her)gebruiken door de functionele vrijheid om het te herinrichten en doordat het een onmiskenbare kwaliteit heeft waardoor niemand geneigd is het te slopen, is naar onze mening het meest duurzame wat er is. is.

Team:
Architect: EVA architecten
Constructional engineer: H4D Raadgevend Ingenieurs B.V.
Contractor: Ouwehand Bouw
Installation advisor: Huygen Installatie adviseurs
Building Physics advisor: Cauberg Huygen
Constructor: Algerink van Schieveen
Landscape designer: Buro Beuk
Photo credits: Sebastian van Damme

Material Used:
1. Schüco Windows & Doors: AWS 65 & ASS 70 FD
2. Hicon: Prefab Balcony Flooring
3. Cladding: Aluminium facade plating
4. AMG Railing: Aluminium sheet with diamond filling
5. Derako: Wood paneling