Estudio Guto Requena heeft het Terrace Apartment voltooid, een biofiele en hyperverbonden woning in São Paulo, Brazilië. Het appartement maakt deel uit van het Albina appartementengebouw, een icoon van het Braziliaanse modernisme dat in 1962 werd ontworpen door Botti Rubin Arquitetos. In een gesprek met Guto Requena beschrijft de architect het ontwerp en de ontwikkeling van het Terrace Apartment. Requena's eigen huis, beschrijft hij hoe het appartement een soort experiment is voor zijn benadering van architectuur: een combinatie van biofilie, hybride ontwerp en parametrisch ontwerp. Het resultaat is in veel opzichten een studie naar Guto Requena's visie op de toekomst.
Het terrasappartement
"Ik ga al sinds mijn studie met dit gebouw om en het heeft geen balkon, dus ik zei: laten we van het appartement een groot balkon maken," zegt Requena. "Als student architectuur kwam ik foto's maken van het Albina-gebouw. Het is een prachtig voorbeeld van Brutalistische en Paulista Modernistische architectuur. De Paulista School is representatief voor het modernisme in São Paulo in de jaren 1960."
"Toen ik op zoek was naar een appartement om samen met mijn man te kopen, was het belangrijk om een plek te vinden met een veranda - een terras," zegt Requena. "Dit appartement heeft geen terras, maar we werden meteen verliefd vanwege de zonsopgang en zonsondergang die direct in het gebouw komen, het uitzicht en de vele kwaliteiten met betrekking tot de ruimte. Zo is het concept begonnen - we zeiden 'er is geen veranda, er is geen terras, dus laten we het hele appartement veranderen in een grote veranda - laten we in een veranda wonen.'"
Radicale biofilie
Als Requena om zich heen kijkt in zijn appartement, merkt hij op dat "de planten het overnemen...". Voor de architect is São Paulo een zeer interessante stad. Het is een van de snelst groeiende metropolen ter wereld en de grootste stad op het zuidelijk halfrond. De stad zelf telt meer dan 12 miljoen inwoners en in de wijdere agglomeratie meer dan 22 miljoen."Het is een beetje overweldigend in deze betonnen jungle. Er zijn niet genoeg groene gebieden of parken," zegt Requena. "Het is een ervaring geweest omdat ik ben opgegroeid in een klein plattelandsstadje in de staat São Paulo. Ik ben opgegroeid met de natuur - paarden, koeien, vogels. Nu woon ik in de stad São Paulo en daar hou ik van, maar omdat ik op dit moment in mijn leven niet terug kan naar de natuur, heeft het een ongelooflijk positieve invloed op mijn innerlijk om de natuur in mijn appartement te brengen. Ik woon dus in dit appartement, in deze betonnen jungle, maar mijn huis heeft een ecosysteem van lieveheersbeestjes, vlinders, wormen, kleine reptielen en spinnen en er verschijnen zelfs vogels. Het is absoluut krankzinnig - ik had geen idee dat dit zou gebeuren. Ik weet niet hoe ze komen, maar ik wil een serie foto's maken over hoe de natuur zijn weg vindt in de natuur. Het is heel indrukwekkend."
Tussen het zien van foto's van het appartement en het bekijken van de ruimte tijdens ons videogesprek (de planten zijn exponentieel gegroeid sinds de foto's zijn genomen), is het een heerlijk intrigerend huis. "Veel mensen vragen 'Guto, is het niet veel werk om het appartement te onderhouden?' - Ja, dat is het zeker," zegt de architect. "Het is veel werk omdat het leven is en leven betekent veel werk, anders verlies je het leven. Dingen worden automatisch geregeld. Ik heb twee systemen die de planten water geven, maar zelfs met ondersteuning van de technologie is er veel te doen. Ik vind het heerlijk - het is als een meditatie, een dagelijks ritueel. Het is net als leven op een boerderij of in een huis, maar dan in een appartement."
Het appartement heeft zijn eigen privé-bioom. Het heeft zijn eigen specifieke microklimaat, waarbij het brede scala aan vegetatie helpt om hoge temperaturen te verlagen en de luchtkwaliteit te verbeteren. "Ik noem het 'Radicale biofilie' - ik heb de afgelopen tien jaar geprobeerd meer te begrijpen over biofilie," zegt Requena. "Sinds we begonnen met een heel groot bedrijfsproject - het nieuwe hoofdkantoor van Google in São Paulo - was het de eerste keer dat we zo'n grote klant overtuigden om veel groen in de kantoorruimte te gebruiken. En nu, vooral na de Covid-19 pandemie, zijn er veel wetenschappelijke artikelen die bewijzen dat het hebben van planten op kantoor of thuis helpt bij het immuunsysteem. Mensen hebben minder last van allergieën en hoofdpijn en ademen beter omdat er meer zuurstof in de ruimte is. Ik ben echt nieuwsgierig naar biofilie, vooral in de context van Latijns-Amerika waar we niet genoeg groen hebben in grote metropolen zoals São Paulo."
Het Terrace Apartment is een thuis, een plek om te werken en een plek om te entertainen. Eerste bezoekers zijn ongetwijfeld nieuwsgierig. "Als mensen het appartement bezoeken, vind ik het geweldig om hun reactie te zien. Meestal is de eerste reactie 'wow'. Het is iets wat ze niet per se kunnen uitleggen, maar ze voelen zich meestal energieker, rustiger, minder gestrest," zegt Requena. "Het gaat minder om de fysieke waarneming en meer om het subjectieve en cognitieve - een innerlijke energie die voortkomt uit de sfeer van het appartement."
"Samen met mijn team doen we steeds meer onderzoek naar biofilie. We begrijpen dat het niet alleen om 'groen' gaat, maar ook om meer natuur om je heen te hebben - rotsen, aarde, bamboe, textuur. Dit heeft allemaal te maken met het welzijn van de innerlijke ruimte," zegt Requena. "Vanuit praktisch oogpunt hebben we de afgelopen jaren geëxperimenteerd met biofilie, vooral in bedrijfsruimtes. Het is een experimentele benadering met een academische achtergrond."
Hybride architectuur
In het Terrace Apartment worden de fysieke en virtuele werelden gecombineerd tot een hybride ruimte. Guto Requena heeft een boek geschreven over hybride architectuur: Habitar híbrido: subjetividades e arquitetura do lar na era digital (Hybride bewoning: subjectiviteiten en thuis in het digitale tijdperk). "Ik begon mijn studie architectuur in 1999 aan de universiteit van São Paulo," zegt hij. "Ik was gefascineerd door modernisme en beton, door Oscar Niemeyer en Le Corbusier. Maar dat was ook het jaar waarin ik mijn eerste e-mail kreeg, mijn eerste sociale netwerken - 1999 was het jaar waarin ik een diepere verbinding met het internet vond." Voor Requena waren deze twee werelden op dat moment volledig gescheiden. Hij ervoer het als een soort crisis. "Ik was geïntrigeerd door deze digitale wereld die mijn eigen leven overnam. Ik vond antwoorden in een onderzoeksgroep aan de universiteit genaamd 'Nomads.Usp'- het Center for Interactive Living Studies [onderdeel van het Instituut voor Architectuur en Stedenbouw van de Universiteit van São Paulo]. Het is een bekende academische onderzoeksgroep. Ik heb er negen jaar deel van uitgemaakt, tijdens mijn eerste studie en daarna tijdens mijn master. Het was de plek waar ik me op mijn gemak voelde en kon beginnen met het ontwikkelen van onderzoek dat ik 'Hybrid Architecture' noemde."
Voor Requena is het sinds die tijd en als onderdeel van zijn voortdurende praktijk belangrijk om te laten zien dat architectuur niet alleen over de analoge wereld gaat. Het gaat niet alleen om bakstenen, beton, glas en hout: de fysieke materialiteit van een gebouw. "Ik begreep hoe belangrijk het was om de digitale sfeer - netwerkkabels, microcontrollers, LED-verlichting - te combineren met de analoge om een andere ervaring voor de gebruiker te creëren," legt hij uit. "Ik onderzoek bijvoorbeeld hoe we emotionele ruimtes kunnen creëren - ruimtes die reageren op hoe we ons voelen. Ik heb veel verschillende soorten hardware gehackt, waaronder hersenactiviteitssensoren, stemsensoren en hartslagsensoren. Ik heb een laboratorium in mijn studio en we hebben computerwetenschappers die al zo'n vijf jaar met ons samenwerken. Dit heeft me een heel nieuw perspectief gegeven op mijn werk en de vele mogelijkheden ervan. Ik heb het gevoel dat mijn praktijk een nieuwe en opwindende stap voorwaarts heeft gezet."
Met behulp van hybride architectuur ontwikkelt Estudio Guto Requena verschillende soorten experimenten, van kleine en grote installaties tot interactief meubilair. Opvallende voorbeelden van de studio, waarin design een interactie aangaat met technologie, zijn onder andere het "Dancing Pavilion" op de Olympische Spelen van Rio de Janeiro in 2016 en "Mapped Empathies", een project dat de mogelijkheden onderzoekt om nieuwe poëtische lagen toe te voegen aan stedelijk meubilair.
"Voor mij gaat het minder om de technologie en hardware, maar meer om hoe we ervaringen creëren om empathie te verbeteren," zegt Requena. "Aan het begin van een project kunnen we nadenken over hoe een ruimte kan werken om empathie en connectiviteit te verbeteren. Nu wordt het steeds logischer voor mij, omdat we in een tijdperk van haat leven, in een land [Brazilië] dat nog steeds erg verdeeld is. Samen met mijn studenten en in mijn eigen praktijk proberen we experimenten te creëren waarbij we het empathieniveau van mensen kunnen verbeteren."
Over hoe deze hybride benadering zich verhoudt tot het Terrace Apartment, zegt Requena: "Het is een modernistisch gebouw en het appartement heeft een ongelooflijke plattegrond [280 vierkante meter - 3.014 vierkante voet]. De oorspronkelijke plattegrond weerspiegelde de burgerlijke residentiële driedeling, iets dat zijn oorsprong vond in de 18e eeuw en het huis verdeelde in sociale, intieme en dienstruimten. Tegenwoordig heeft dit geen zin meer. In Brazilië bijvoorbeeld hadden alle gebouwen uit deze tijd slaapzalen achterin voor werknemers, iets uit de tijd van het kolonialisme en de slavernij. Modernistische idealen behielden deze kamers voor werknemers. Ik wilde deze muren letterlijk vernietigen en dit oude idee van wat een huis is vernietigen."
Requena's ontwerp verwijderde alle muren om een veel flexibelere architectuur en sfeer te creëren. "Ik weet dat het niets nieuws is en dat we al bijna 100 jaar flexibele interieurs ontwikkelen," zegt hij. "Ik vertel mijn studenten dat ik denk dat het ontwerpen van een huis minder gaat over het ontwerpen van een slaapkamer, keuken of woonkamer, maar meer over het ontwerpen van de activiteiten - het ontvangen van vrienden, werken, plezier maken, koken. Met een flexibele ruimte kon ik nadenken over de activiteiten in huis. Ik heb een ruimte gecreëerd die veel socialer is omdat hij geïntegreerd is."
Drie principes
Guto Requena beschrijft drie principes die betrekking hebben op het ontwerp van het Terrace Apartment: Het eerste is het hebben van een flexibele woning. Het tweede is een biofiele woning. Het derde is een verbonden huis. "De natuur terugbrengen in mijn eigen leven, ermee experimenteren, is iets vrij radicaals dat ik nog nooit in een woonhuis heb geprobeerd. Ik besloot het op mezelf uit te proberen en als het werkt, het aan mijn klanten voor te stellen. In combinatie met de biofiele benadering is dit een zeer technologisch gedreven appartement. Toen we de ruimte opnieuw inrichtten, moesten we bijna drie kilometer netwerkkabels gebruiken. Nu gaan de gordijnen, tv, bioscoop, airconditioning, stopcontacten, lichten, water... alles gaat automatisch. Ik kan het huis bedienen met Alexa, mijn telefoon of de speciale toetsenborden die ik overal in huis heb."
"Ik was aan het experimenteren met wat het betekent om in een verbonden huis te wonen, om te zien of de investering het waard is en wat werkt. Het is nu anderhalf jaar geleden dat het project is voltooid en ik heb wat kritiek, maar over het algemeen vind ik het geweldig. Ik ben nu een gelukkiger persoon die hier woont. Als ik vrienden samenbreng en iedereen is bij elkaar, dan is het heel zinvol om al dit groen te hebben, de mogelijkheid om met de technologie te spelen en de flexibiliteit."
Parametrisch ontwerp
Een passie van Estudio Guto Requena, de studio definieert parametrisch ontwerpen als "het gebruik van algoritmen om regels en parameters in te stellen die de relaties tussen projectconcept en -resultaat definiëren."
"Ik ben erg gefascineerd door het gebruik van algoritmen om architectuur en design vorm te geven. In de afgelopen zeven of acht jaar heb ik steeds minder gebruik gemaakt van conventioneel tekenen. Ik ben meer geïnteresseerd in het laten groeien van vormen door middel van algoritmes," zegt Requena. "De Delírios fauteuil is een voorbeeld van parametrisch ontwerp - hij is digitaal ontworpen met behulp van parametrische wafelprogrammering. Een houten paneel dat fungeert als overgang tussen de collectieve ruimtes van het appartement en de meer intieme ruimtes is gemaakt met behulp van algoritmes. Het is een eerbetoon aan de brise-soleil op de gevel van het Albina-gebouw. Ik kreeg de originele tekeningen van de architect en scande deze in om een algoritme te maken dat de manier reproduceert waarop de zon over de voorkant van het appartement beweegt. Zo hebben we het grafische patroon vormgegeven en het is erg mooi. Mensen zien de connecties met de buitenkant, ze zien het als een eerbetoon aan de oorspronkelijke architectuur."
Voor Requena was het gebruik van ontwerpmethoden zoals parametrisch ontwerpen belangrijk bij het experimenteren met het Terrace Apartment en hij wil het groter aanpakken. "We werken niet meer met beton en doen al drie jaar onderzoek naar het werken met hout, aarde en bamboe. Nu probeer ik de technologische benadering van architectuur te combineren met deze organische materialen. Ik denk dat hier iets bijzonders uit voortkomt en echt Braziliaans."
Een visie op de toekomst
In een huis waar veel technologie wordt gebruikt, kan de neiging bestaan om vraagtekens te zetten bij de invloed ervan op de tastzin en emotie, en om je af te vragen of het op de een of andere manier koud is. Requena legt uit dat het voor hem gaat om het verlangen om technologie te creëren en ermee te werken die mensen verwarmt en verbindt. "Ik geloof dat technologie geïntegreerd is met liefde en dit is waar ik mee experimenteer," zegt hij. "Als praktisch voorbeeld is de Heart Wall een poëtisch object, als een sculptuur, dat ik heb ontworpen. Het is eenvoudig maar effectief. Er zijn zeven verschillende cocons en elke cocon knippert met de hartslag van iemand van wie ik hou. Er is een hartslagsensor die de persoon aanraakt. Dus toen mijn oma op bezoek kwam en mijn moeder bijvoorbeeld, raakten ze de sensor met hun vinger aan en hun hartslag werd geregistreerd. Vooral 's nachts kan ik letterlijk hun hartslag zien en me de mensen herinneren van wie ik hou."
"Een ander voorbeeld is het Love Project, een serie 3D-geprinte objecten die ik sinds 2014 aan het ontwikkelen ben. Ik nodig gasten uit en vraag hen om het grootste liefdesverhaal van hun leven te vertellen. Ik plug sensoren in hun lichaam - neurale, hartslag en stem - en laat hen alleen om hun liefdesverhaal te vertellen. Ik verzamel de biofeedback en deze gegevens worden gebruikt om 3D-objecten te printen, zoals een fruitschaal of vaas, waardoor het ontastbare tastbaar wordt. Dit zijn twee kleine voorbeelden van hoe ik technologie probeer te benaderen."
Requena's Heart Wall en Love Project zijn enkele van de vele objecten die hij in het Terrace Apartment heeft gemaakt. "Ik zou zeggen dat het huis zelf niet koud is - integendeel," merkt hij op. "De manier waarop ik technologie in mijn appartement benader is met veel warmte. En ik heb me ook gerealiseerd dat ik mijn telefoon niet meer wil gebruiken om het huis te bedienen. Ik kan het wel, maar dit is iets heel kouds. In plaats daarvan heb ik een toetsenbord met verschillende soorten sferen, waaronder een meditatie-instelling voor yoga of een clubsetting om te dansen."
"Zonder arrogant te klinken, heb ik het gevoel dat ik wil proberen om hier een visie op de toekomst te bouwen: mijn visie op de toekomst. En natuurlijk is het heel persoonlijk omdat het mijn eigen huis is. Als architect kan ik experimenteren. Mijn visie op het toekomstige huis is niet iets minimalistisch of esthetisch, het is niet wit - dit is vooral omdat ik Braziliaans ben. Ik begrijp dat minimalisme een zeer belangrijke culturele en sociale beweging is, maar in termen van woonruimtes, vooral vanuit het perspectief van Braziliaanse mensen, zijn wij geen minimalisten." Requena bewondert de minimalistische architectuur van plaatsen in de wereld zoals Scandinavië, maar gelooft dat Braziliaanse mensen een ander perspectief hebben.
"Mijn toekomstvisie is een huis met veel planten, een knuffel, imperfecties, mijn honden, veel herinneringen - herinneringen uit mijn kindertijd, mijn oma. Een huis is een plek van herinneringen. Maar, heel erg verbonden met technologie," zegt hij.
